Rode Duivels hebben niet enkel nieuwe coach nodig, maar ook nieuwe aanvoerders

Bondscoach Marc Wilmots mocht al snel na het mislukte EK van de Rode Duivels het toneel verlaten. De trainerswissel zorgde alsnog niet voor de verhoopte kentering. Hopelijk slaat de huidige bondscoach een nieuwe weg in waarbij hij zich laat inspireren door de nationale hockey- en volleybalteams die onze analyses gebruikten om bewust te kiezen voor gedeeld leiderschap op én naast het veld. Hoog tijd dus ook voor de leiders binnen ons nationaal voetbalteam om hun verantwoordelijkheid op te nemen en hun ploeg naar die felbegeerde wereldtitel te leiden. 

Bij de aanloop naar het EK in Frankrijk eerder dit jaar, kleurden de Belgische straten nog rood, rees de Belgische driekleur omhoog en werden trommels en trompetten te voorschijn gehaald. Na een te vroege uitschakeling van de Rode Duivels, bleef er van dat enthousiasme niet bijster veel over. Het fluitconcert na het verlies tegen Spanje vorige week is veelzeggend. Eden Hazard, Kevin De Bruyne, Thibaut Courtois: de helden vielen van hun voetstuk en weg was het aura van onoverwinnelijkheid.

Ook de voetbalbond besefte dat leiderschap en prestaties sterk gelinkt zijn en bondscoach Marc Wilmots mocht het veld verlaten. Hij was er niet in geslaagd om het vele individuele talent samen voor vuurwerk te laten zorgen. Want aan individueel talent heeft deze gouden generatie geen gebrek, integendeel.

Coaches worden wel vaker snel aan de kant geschoven in het voetbal. Maar wat is hun daadwerkelijke aandeel in een (wan)prestatie? En wat is het aandeel van de spelers zelf?  Zijn zij het niet die tekortkomingen van hun coach op het veld moeten rechtzetten, voor een hecht groepsgevoel zorgen en hun supporters inspireren om als één blok achter hen te staan?

Van ‘ik’ naar ‘wij’
Want laat ons eerlijk zijn, van dat groepsgevoel was op het voorbije EK weinig te merken bij onze Rode Duivels. Hier stond geen leider die het ‘wij’ gevoel aanwakkerde, maar eerder 11 individuele talenten die zelf wilden schitteren. En tja, het hoeft geen betoog dat dan de kampioenstitel veraf is.

Ons onderzoek toont immers aan dat leiders binnen het team daadwerkelijk een grote impact hebben op dit groepsgevoel en de teamprestatie, soms zelfs meer dan hun coach. Leiders binnen een sportteam die gevraagd werden om hoog teamvertrouwen uit te stralen door een positieve lichaamstaal en verbale uitdrukking van dit vertrouwen, verspreidden dit vertrouwen binnen het team. Hierdoor groeide het vertrouwen van hun teamgenoten wat meteen impact had op hun prestatie. Als leiders echter het hoofd lieten hangen en gefrustreerd reageerden bij een fout van een teamgenoot, kelderde het teamvertrouwen en zo ook de teamprestatie nagenoeg meteen.

Waarom werkt teamvertrouwen zo aanstekelijk en kan het zelfs de teamprestatie beïnvloeden? Goede leiders slagen erin om hun teamgenoten te laten denken als ‘wij’ in functie het groepsbelang, eerder dan voor hun individueel profijt. De verhouding van deze wij’s tegenover de ik’s blijkt de beste indicatie te zijn voor het succes van een team. Ons onderzoek geeft aan dat precies de leiders binnen het team van cruciaal belang zijn om dit ‘wij’-gevoel, dit groepsgevoel, aan te wakkeren. Hierdoor versterken ze ook het teamvertrouwen én de prestatie van hun teamgenoten. Dat de nood hoog is aan dit soort leiders bij onze Rode Duivels, daar moet ik jullie niet van overtuigen.

Aanvoerder overschat
Om die leidersrol op te nemen, wordt vaak naar de kapitein gekeken. De officiële aanvoerder wordt vaak gezien als dé leider van het team, zowel op als naast het veld. Maar zijn die hoge verwachtingen terecht? Gaat de aanvoerdersband altijd naar de sterkste arm?

Captain Eden Hazard gaf zelf eerder aan dat hij focuste op zijn leiderschapsrol op het veld. In de kleedkamer was hij immers geen prater en verder bleek hij eveneens niet het gedroomde boegbeeld te zijn dat de vele fans en de media wist te inspireren. Maar er is meer dan het leiderschap op het veld.

Je kan onderscheid maken tussen vier verschillende leiderschapsrollen die spelers op zich kunnen nemen: op het veld de taakleider die het spel organiseert en de motivationele leider die zijn teamgenoten aanmoedigt om tot het uiterste te gaan; naast het veld de sociale leider die zorgt voor een goede teamsfeer en de externe leider die de contacten met de buitenwereld verzorgt. De functie van de taak- en motivationele leider ligt dus vooral tussen de lijnen, terwijl de sociale en externe leider het voortouw nemen naast het veld, maar elk van deze leiderschapsrollen blijkt essentieel te zijn binnen sportteams.

Om meer inzicht te krijgen in het belang van de kapitein vroegen we 4500 spelers en coaches in 9 verschillende teamsporten in Vlaanderen over de rol van de kapitein in hun team. Daarbij blijkt dat de kapitein in slechts 4% van de teams 3 of 4 van de leiderschapsrollen op zich neemt. Sterker nog, in bijna de helft van de teams (44%) blijkt de aanvoerder noch de beste leider op het veld, noch daarnaast. De functie van kapitein als leider van het team lijkt dus zwaar overschat.

Superleider?
Eén superleider die zowel op als naast het veld zijn team naar de overwinning leidt – kan dat wel? Vincent Kompany lijkt een uitzondering en combineert zeer uiteenlopende vaardigheden. Maar ook dan lijkt het niet verstandig om te steunen op één enkele leider. Want wanneer deze leider uitvalt, zoals gebeurde, heeft het team plots geen leiderschap meer. Dit gebrek aan een duidelijke leiderschapsstructuur leidde bij onze Rode Duivels ongetwijfeld tot onderhuidse spanningen die zichtbaar werden in teleurstellende prestaties. Onderzoek wijst uit dat een structuur van gedeeld leiderschap, waarbij verschillende spelers de leiderschapsrollen invullen, een sterke indicatie is van teamsucces.

Gedeeld leiderschap – de sleutel tot teamsucces
Maar welke leiders kiezen we nu? Eden Hazard was de keuze van ex-bondscoach Wilmots en voorlopig ook die van zijn vervanger Martinez. Maar hoe denken de andere spelers hierover? Een belangrijke voorwaarde om als leider impact te kunnen hebben op je team is immers dat je leiderschap geaccepteerd wordt door je teamgenoten. De vraag blijft in welke mate Wilmots en nu ook Martinez rekening hielden met de mening van hun spelers. Zoniet, is effectief leiderschap vrijwel onmogelijk.

Precies daarom ontwikkelde KU Leuven een nieuwe leiderschapsanalyse die de percepties van de spelers centraal stelt. Nadat de spelers en coachingsstaf online een vragenlijst hebben ingevuld over hoe ze het leiderschap van hun teamgenoten beoordelen, gaan wij met deze data aan de slag. Door gebruik te maken van netwerkanalyses bezorgen we de coaches een verslag op maat waardoor ze inzicht krijgen in de echte leiderschapsstructuur binnen het team, zowel op als naast het veld. Hierin geven we ook concrete suggesties over welke spelers we zouden opnemen in het taak-, motivationeel, sociaal, en extern leiderschapsteam. Het is dan uiteraard aan de coachingsstaf om hier de finale beslissing in te nemen. Zowel de Belgische nationale hockeyteams, de Belgische nationale volleybalteams, de Australische rugbykampioen, en enkele eerste klasse voetbalteams gingen reeds met onze analyses aan de slag om het leiderschap binnen hun team in kaart te brengen en zo een structuur van gedeeld leiderschap op te zetten. De eerste resultaten zijn alvast zeer positief.

De alleenheerschappij van de coach is dus duidelijk een voorbijgestreefd idee dat heeft plaatsgemaakt voor gedeeld leiderschap. Een goed leiderschapsteam op én naast het veld, gesteund door het team, heeft immers de kracht om het ‘wij’ gevoel te versterken, het teamvertrouwen aan te wakkeren en zo ook de prestatie te verbeteren.

Ik hoop met jullie mee dat onze huidige bondscoach hierbij een nieuwe weg inslaat en kiest voor gedeeld leiderschap. Alleen zo kunnen wij als supporters binnenkort weer de Belgische driekleur uithangen en onze andere supportersattributen van onder het stof tevoorschijn halen om onze Rode Duivels allemaal samen luidkeels naar die felbegeerde wereldtitel te schreeuwen.

Artikel door Katrien Fransen, professor aan het Departement Bewegingswetenschappen, KU Leuven. 

Katrien Fransen volgde een training in populairwetenschappelijk schrijven door Ann De Ron - www.fishgrowfeet.be